Şu gün paýtagtymyzda “Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ylym, tehnika we innowasion tehnologiýalar” atly halkara ylmy maslahat öz işine başlady. Giňden bellenilýän Ylymlar güni mynasybetli geçirilýän bu forum ýurdumyzda ylym-bilim ulgamyny ösdürmek meseleleriniň hemişe üns merkezinde saklanylýandygynyň nobatdaky subutnamasy boldy.
Foruma Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň ugurdaş institutlaryndan, ýokary okuw mekdeplerinden alymlar, mugallymlar we ýaş oýlap tapyjylar bilen birlikde, Azerbaýjanyň, Ermenistanyň, Belarusuň, Wýetnamyň, Russiýanyň, Koreýa Respublikasynyň, Täjigistanyň, Türkiýäniň, Ýaponiýanyň we beýleki ýurtlaryň ylmy edaralarynyň wekilleri gatnaşdylar. Diýarymyzyň öňdebaryjy ylym-bilim merkezi bolan Oguz han adyndaky Inžener-tehnologiýalar uniwersitetinde halkara maslahatyň açylyş dabarasy geçirildi.
Bu ýerde ýokary okuw mekdepleriniň talyplarynyň, ýaş mugallymlaryň taýýarlan innowasion taslamalarynyň we tehnologiýalarynyň sergisi ýaýbaňlandyryldy. Sergide Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň institutlarynyň synag-tejribe we eýýäm önümçilige ornaşdyrmak tapgyryndaky innowasion hem-de kompýuter tehnikalary, mikroelektronika, biotehnologiýa, himiýa, interaktiw enjamlaşdyryş ugurlaryndaky institutlarynyň işläp taýýarlamalary görkezildi.
Ýygnananlar hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň Garaşsyz, Bitarap Türkmenistanyň ylmy jemgyýetçiligine we Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynda geçirilýän halkara ylmy maslahata gatnaşyjylara iberen Gutlagyny uly üns bilen diňlediler. Ylym we tehnologiýalar biziň şu günki hem-de geljekki ösüşlerimiziň esasyny düzýän gymmatlygymyzdyr. Şu nukdaýnazardan, türkmen halkynyň Milli Lideri, Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedowyň öňdengörüjilikli başlangyçlary bilen döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugry hökmünde döwrümiziň ylmy-tehniki ösüşiniň gazananlaryna, bilimlere we innowasiýalara daýanyp, ýurdumyzda ylym-bilimi, medeniýeti ösdürmek, dünýäniň syýasy, ykdysady, ylmy-medeni giňişliginde Türkmenistanyň ornuny pugtalandyrmak babatda baý tejribe toplandy diýip, döwlet Baştutanymyz Gutlagynda belleýär.
Nygtalyşy ýaly, häzirki döwürde biz bu ugurdaky döwlet ylmy-tehniki syýasatymyzy üstünlikli alyp barýarys. «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasyna», «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyna» laýyklykda, düýpli we amaly ylmy barlaglaryň özara baglanyşygyny has-da işjeňleşdirmegi maksat edinýäris. Ylmyň we tehnologiýalaryň ösüşini täze derejelere çykarmak, ylmy barlaglaryň, tehniki işläp taýýarlamalaryň netijeliligini has-da ýokarlandyrmak, jemgyýetimiziň hem-de döwletimiziň möhüm meselelerini çözmäge gönükdirmek alymlarymyzyň öňünde goýýan wajyp wezipelerimizdir. Hormatly Prezidentimiz «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ylym, tehnika we innowasion tehnologiýalar» atly halkara ylmy maslahatyň ylmy barlaglaryň wajyp ugurlary boýunça tejribe alyşmakda hem-de özara bähbitli gatnaşyklaryň gerimini giňeltmekde örän möhüm ähmiýete eýe boljakdygyna ynam bildirdi.
Plenar mejlisiň dowamynda daşary ýurtlaryň öňdebaryjy ylmy merkezleriniň wekilleri — öz ýurtlarynyň Ylymlar akademiýalarynyň ýolbaşçylary, şol sanda akademikler Isa Gabibbeýli (Azerbaýjan Respublikasy), Farhod Rahimi (Täjigistan Respublikasy), Belarus Respublikasynyň Milli ylymlar akademiýasynyň baş alym kätibi, akademik Wasiliý Gurskiý, Ylymlar we tehnologiýalar akademiýasynyň prezidenti, akademik Çau Wan Minh (Wýetnam Sosialistik Respublikasy), Russiýanyň Ylymlar akademiýasynyň wise-prezidenti, akademik Wiktor Rudenko we beýlekiler çykyş etdiler. Olar wekilçilik edýän ylmy edaralarynda alnyp barylýan ylmy barlaglaryň esasy ugurlary barada gysgaça gürrüň berdiler. Nanotehnologiýalar, himiýa tehnologiýalary, energetika, biotehnologiýalar, molekulýar biologiýa, oba hojalygy, ekologiýa, genetika we halkara ylmy-tehniki hyzmatdaşlygyň beýleki geljegi uly ulgamlary boýunça öz garaýyşlaryny beýan etdiler.
Ýurdumyzyň alymlarynyň çykyşlarynda saglygy goraýyş we derman senagaty pudagynda işläp taýýarlamalaryň netijeliligini ýokarlandyrmak meselelerine aýratyn üns çekilip, maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalary, intellektual ulgamlar ýaly giň ugurlarda ulanmagyň milli we halkara tejribesi aýratyn beýan edildi. Maslahatda ýurdumyzyň daşary ýurtlar bilen ylmy-tehniki hyzmatdaşlygynyň geljegi we hukuk esaslary barada edilen çykyşlar uly gyzyklanma döretdi. Bellenilişi ýaly, Türkmenistanda amala aşyrylýan düýpli özgertmeler, ylym we bilim ulgamynyň ýokary ösüş derejesi dürli ugurlarda alymlaryň özara hyzmatdaşlygyna itergi berýär. Ynsanperwer ylymlar boýunça daşary ýurtly wekilleriň çykyşlarynda orta asyr Gündogar şygryýetinde ynsanperwer garaýyşlaryň döremeginde Beýik Seljuk döwletiniň orny baradaky meselä üns çekildi. Bellenilişi ýaly, ady äleme dolan, onlarça döwleti özünde jemlän seljuklylar şalygy Gündogaryň ruhy dünýäsiniň merkezi hökmünde ylmyň gülläp ösmegi, medeniýetiň, sungatyň we edebiýatyň galkynmagy üçin amatly şertleri döredipdir.
Alymlaryň bellemeklerine görä, häzirki zaman ylmy her bir ýurduň umumydünýä ösüşiniň örän möhüm şertidir. Türkmenistanyň Prezidenti Serdar Berdimuhamedowyň innowasion häsiýetli syýasaty, wajyp ykdysady meselelere hem-de olaryň çözgüdine giňişleýin garaýyşlary ýurduň köpugurly kuwwatynyň netijeli durmuşa geçirilmegini, onuň ähli babatda dünýä gatnaşyklaryna işjeň goşulyşmagyny şertlendirýär. Foruma gatnaşan daşary ýurtly alymlar türkmen kärdeşleri bilen köpugurly hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de giňeltmäge we çuňlaşdyrmaga taýýardyklaryny tassyklap, milli ösüş maksatnamalarynyň ileri tutulýan ugurlarynyň çäklerinde gatnaşyklary ösdürmek boýunça pikir alyşdylar.
Özara bähbitli hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de ilerletmegiň möhümdigini belläp, halkara ylmy maslahata gatnaşyjylar ylmy oýlap tapyşlaryň we barlag işleriniň alnyp barylmagy babatda berýän hemmetaraplaýyn goldawy, döredýän mümkinçilikleri hem-de forumyň ýokary derejede guralandygy üçin hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowa tüýs ýürekden hoşallyk bildirdiler. Maslahata gatnaşan wekiliýet agzalary Ylymlar güni mynasybetli guralan çärelere hem-de ýurdumyzyň ýaş alymlarynyň arasynda geçirilen ylmy bäsleşigiň ýeňijilerini sylaglamak dabarasyna gatnaşdylar.
Halkara maslahat ertir öz işini birnäçe ugurlar boýunça dowam eder. Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetinde nanotehnologiýalar, himiki tehnologiýalar, täze materiallary öwrenmek we energetika meseleleri boýunça mejlis geçiriler. Bu bölümiň çykyşlarynda köp sanly döwletleriň ylmy-barlag we tejribe-maslahat merkezlerinde üstünlikli durmuşa geçirilen taslamalara, şol sanda ekologik taýdan howpsuz çig mal serişdeleriniň işlenilişi, nebitgaz, himiýa, energetika we beýleki ugurlaryň ylmy-önümçilik taýdan enjamlaşdyrylyşyna garalar. Türkmen hünärmenleri daşary ýurtly kärdeşlerini uglewodorod we mineral-çig mal ýataklaryny açmak, tebigy serişdeleri senagat taýdan özleşdirmek, olary rejeli peýdalanmak, gaýtadan işlemek, bäsdeşlige ukyply önümleriň täze görnüşlerini özleşdirmek we olaryň hiline baha bermek boýunça iň täze işläp taýýarlamalary bilen tanyşdyrarlar.
Ylymlar akademiýasynyň Tehnologiýalar merkezinde biotehnologiýa, molekulýar biologiýa, oba hojalygy, ekologiýa we genetika ugurlarynyň meseleleri ara alnyp maslahatlaşylar. Bu bölümde geçiriljek mejlisiň gün tertibine oba hojalyk ylmyna degişli meseleler, oba hojalyk pudaklaryny — maldarçylygy, guşçulygy, ekinleri ösdürip ýetişdirmek we olaryň seçgiçiligi, weterinariýa we zootehnika, gen inženerçiligi, suwuň kadaly ulanylmagyna degişli ugurlar girizildi. Şeýle hem çykyşlar saglygy goraýyş we derman senagaty, azyk önümçiligi, ekologiýa, deňiz gurşawy we beýleki ugurlarda biotehnologiýalaryň ähmiýeti baradaky meseleleri öz içine alar.
Türkmenistanyň Telekommunikasiýalar we informatika institutynda “Maglumat we aragatnaşyk ulgamlary, kompýuter tehnologiýalary” atly mejlis geçiriler. Onda aragatnaşyk ulgamyna öňdebaryjy tehnologiýalary ornaşdyrmak, programma üpjünçiligi, kosmos we hemra aragatnaşyk çözgütleri, ulag-logistika ulgamy, şäher hojalygyny dolandyrmak ýaly ugurlarda täzeçil tehnologiýalaryň tanyşdyrylyşy bolar. Myrat Garryýew adyndaky Türkmenistanyň Döwlet lukmançylyk uniwersitetinde “Häzirki zaman lukmançylyk we derman serişdelerini öndürmek tehnologiýalary” atly mejlis geçiriler. Kardiologiýa ulgamyndaky täzeçillikler, mikrohirurgiýa, stomatologiýa, oftalmologiýa, trawmatologiýa, onkologiýa, nanotehnologiýa, farmasewtika, anyklaýyş enjamlarynyň toplumlary ylmy mejlise gatnaşyjylaryň üns merkezinde bolar.
Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynda innowasion ykdysadyýeti ösdürmegiň meseleleri ara alnyp maslahatlaşylar. Oňa gatnaşyjylar ýurdumyzyň ylmy-barlag we taslama institutlarynda, ylmy merkezlerinde, ýokary okuw mekdeplerinde alnyp barylýan işleriň gerimine we ýeten sepgitlerine baha berip, milli ykdysadyýetimiziň dürli ugurlarynda innowasiýalary ornaşdyrmak işleri bilen giňden tanyşmaga mümkinçilik alarlar. Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersitetinde ynsanperwer ylymlary ösdürmegiň esasy ugurlaryna bagyşlanan çykyşlar guralar. Bu ýerde bilim syýahatçylygy, ýokary netijeli sportda we bedenterbiýe-sagaldyş hereketinde innowasion tehnologiýalar, etnoekologiýada kompýuter lingwistikasy ýaly gyzykly ugurlary öz içine alýan pikir alyşmalar bolar.
Şeýle hem alymlar taryhy we arheologik barlaglaryň jemleri, taryhy-medeni ýadygärlikleri dikeltmek işinde innowasion tehnologiýalary ulanmak, milli edebiýatyň, filosofik garaýyşlaryň kemala gelmegine we ösüşine, şol sanda diňe bir türkmen halkynyň däl, ähli türki halklaryň jemgyýetçilik durmuşyna giňişleýin düşünmäge ýardam edýän Magtymguly Pyragynyň döredijiligine degişli ylmy garaýyşlar bilen giňden tanyşmaga mümkinçilik alarlar. Halkara ylmy maslahatyň çäklerinde foruma gatnaşýan daşary ýurtly myhmanlaryň paýtagtymyzdaky ýokary okuw mekdepleriniň professor-mugallymlary we talyplary, Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasyna degişli ylmy edaralaryň alymlary bilen duşuşyklary meýilleşdirilýär. Medeni maksatnamanyň çäginde olar Aşgabadyň gözel ýerlerine baryp görerler.
Ýurdumyz dünýäniň ykdysady we senagat taýdan ösen döwletleriniň hataryna goşulmak bilen, ylym ulgamyny ähli ösüşleriň özeni hökmünde kesgitledi. Hormatly Prezidentimiz tarapyndan ylmyň ösdürilmegine gönükdirilýän iri maýa goýumlar Watanymyzyň ylmy kuwwatyny pugtalandyrmaga, ylmy-barlag işleriniň düzümini çuňlaşdyrmaga we ähmiýetini artdyrmaga, häzirki zaman ülňülerine laýyk gelýän ylmyň esaslaryny kemala getirmäge uly itergi berýär. Bularyň ählisi alymlarymyzyň ylmy taslamalary, täze tehnologiýalary işläp taýýarlamaklary üçin zerur mümkinçilikleri döredýär. Şunda esasy şert täze işläp taýýarlamalary durmuşa çalt ornaşdyrmak bolup, ol hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň ylmy jemgyýetçiligiň öňünde goýýan baş wezipesidir.
TDH 12.06.2023 ý