Şu gün Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy, Hormatly il ýaşulusy Gurbanguly Berdimuhamedow döwlet Baştutanymyzyň tabşyrygy boýunça Mary welaýatyna iş saparyny amala aşyrdy. Gahryman Arkadagymyz sebitdäki işleriň ýagdaýy, bejergi alýan çagalaryň saglygyny berkitmek ugrunda welaýatyň çagalar hassahanasynda alnyp barylýan işler, täze gurlan ýaşaýyş jaýlarynda ilatyň amatly ýaşamagy we dynç almagy üçin döredilen şertler bilen tanyşdy, şeýle-de Türkmenistanyň Döwlet energetika institutynyň talyplarydyr mugallymlary bilen duşuşdy, Mary şäherindäki Gurbanguly hajy metjidine baryp gördi.
Häzirki wagtda durmuş ugurly desgalaryň, hususan-da, saglygy goraýyş ulgamyna degişli merkezleriň gurulmagyna, olaryň ýokary halkara görkezijilere kybap derejede enjamlaşdyrylmagyna möhüm ähmiýet berilýär. Munuň özi hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda durmuşa geçirilýän döwlet syýasatynyň esasy ugurlarynyň biri hökmünde kesgitlenildi.
Gahryman Arkadagymyz welaýatyň çagalar hassahanasynda bejergi alýan çagalaryň saglyk ýagdaýy bilen gyzyklandy hem-de olaryň ene-atalary bilen söhbetdeş boldy. Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy bejergi alýan çagalaryň doly sagalýança gözegçilikde saklanjakdygyny, olara zerur goldawlaryň beriljekdigini aýtdy. Gahryman Arkadagymyz bu çagalara Howandarlyga mätäç çagalara hemaýat bermek boýunça haýyr-sahawat gaznasyndan degişli ýardam beriljekdigini belledi hem-de ene-atalara çagalarynyň tiz sagalmaklary baradaky arzuwlaryny beýan etdi.
Hassahanada operasiýa taýýarlyk üçin degişli bejergini alýan çaga hormatly Arkadagymyza täze öwrenen goşgusyny okap berdi. Munuň özi çagalaryň saglygy hakyndaky alada hoşallygyň nyşany bolup ýaňlandy.
Onuň ejesi çagalaryň sazlaşykly ösüşi, olaryň saglygy barada döwlet tarapyndan yzygiderli alada edilýändigi üçin lukman Arkadagymyza we Arkadagly Serdarymyza tüýs ýürekden çykýan hoşallyk sözlerini aýtdy.
Hormatly Arkadagymyz hassahanada operasiýa geçirilmegine taýýarlyk görülýän bölümde bejergi alýan çagalaryň ýene-de biriniň ýanyna bardy.
Gahryman Arkadagymyz çaganyň ene-atasy bilen gürrüňdeşliginiň dowamynda olaryň çagalarynyň doly derejeli sagalmagy ugrunda zerur tagallalaryň ediljekdigini aýdyp, çagajyga tiz sagalmagyny arzuw etdi. Lukman Arkadagymyz bölümiň nobatdaky otagyna bardy. Bu ýerde bejergi alýan çaga we onuň ejesi yzygiderli alada üçin mähriban Arkadagymyza tüýs ýürekden hoşallyk bildirdi.
Hormatly il ýaşulusy Gurbanguly Berdimuhamedow çagalar hassahanasynda bejergi alýan körpelere sowgatlary gowşuryp, döwletimiziň geljekde-de hassahanalarda lukmançylyk kömegini alýan çagalaryň saglygy bilen baglanyşykly meseleleriň çözülmegini üns merkezinde saklajakdygyny aýtdy. Gahryman Arkadagymyz bu ýerde bejergi alýan çagalara we olaryň ene-atalaryna hoşniýetli arzuwlaryny beýan edip, çagalaryň tiz sagaljakdyklaryna ynam bildirdi we olar bilen hoşlaşdy.
Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy hassahananyň işgärlerine Gurbanguly Berdimuhamedow adyndaky Howandarlyga mätäç çagalara hemaýat bermek boýunça haýyr-sahawat gaznasyndan Germaniýa Federatiw Respublikasynyň “Drager” kompaniýasynyň “Savina 300” kysymly emeli dem beriş enjamyny gowşurdy.
Bu enjam hassahananyň reanimasiýa bölüminde näsag bäbeklere we çagalara emeli dem bermek üçin ulanylýar. Enjam ýokary hilliligi, ulanyşda amatlylygy bilen tapawutlanýar. Ol ýokary basyşyň kömegi bilen dem alyş ýollaryna howanyň, kislorodyň we derman serişdeleriniň barmagyny üpjün edýär. Şol bir wagtyň özünde bu enjam adamyň ganynyň düzümini kislorod bilen baýlaşdyrýar. Şeýle-de emeli dem beriş enjamy öýkenlerde gaz goýberiş ukybyny üpjün edýär, näsagyň dem alşynyň sazlaşygyny ýola goýýar. Mundan başga-da, enjamyň üsti bilen näsaga geçirilen ähli bejergiler baradaky maglumatlar alty aýyň dowamynda saklanýar.
Bu lukmançylyk enjamynyň häzirki wagtda sebitde ýeke-täkdigini bellemeli. Munuň özi ýurdumyzda hereket edýän we täze gurulýan lukmançylyk edaralarynyň enjamlaşdyrylyşy babatda häzirki zamanyň ýokary görkezijilerine doly laýyk gelýändigini görkezýär. Lukman Arkadagymyzyň ýurdumyzyň saglygy goraýyş ulgamyny döwrüň talabyna laýyk derejede kämilleşdirmek boýunça başyny başlan asylly işleriniň hormatly Prezidentimiz tarapyndan üstünlikli dowam etdirilmegi halkymyzyň bagtyýar durmuşynyň baş şertini emele getirýär.
Hassahananyň lukmanlary dünýäniň öňdebaryjy önüm öndürijisiniň iň kämil enjamynyň hassahana berlendigi üçin tüýs ýürekden hoşallyk bildirdiler hem-de öňde goýlan wezipeleriň üstünlikli ýerine ýetirilmegi ugrunda ähli zerur tagallalary gaýgyrmajakdyklaryna ynandyrdylar.
Soňra hajy Arkadagymyz Mary welaýatynyň Sakarçäge etrabynyň merkezinde ulanmaga berilýän 4 gatly 48 öýli döwrebap ýaşaýyş jaýynyň açylyş dabarasynyň geçirilýän ýerine geldi. Bu ýerde hormatly Arkadagymyzy etrabyň ýaşaýjylary, täze jaýa göçüp gelmek bagty miýesser eden maşgalalar uly ruhubelentlik bilen garşyladylar. Aýdym-sazly çykyşlar dabara baýramçylyk öwüşginini çaýdy.
Gahryman Arkadagymyz dabara gatnaşýanlary şanly waka hem-de mukaddes Garaşsyzlygymyzyň ýetip gelýän 31 ýyllyk baýramy bilen gutlady. Täze ýaşaýyş jaýynyň açylmagy baýramçylygyň öňüsyrasynda geçirilýän dabaralaryň üstüni ýetirdi. Häzirki wagtda halkymyzyň, aýratyn-da, ýaşlaryň sagdyn durmuş ýörelgelerine ygrarly, berk bedenli bolmaklary ugrunda zerur tagallalar edilýär. Bu bolsa “Il saglygy — ýurt baýlygy” diýen şygaryň rowaçlyklara beslenýändigini görkezýär diýip, hajy Arkadagymyz aýtdy.
Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy ýurdumyzda “Döwlet adam üçindir!” diýen şygary esasy ýörelge edinen durmuş ugurly döwlet syýasatynyň üstünlikli durmuşa geçirilmegi netijesinde adamlar we olaryň saglygy, şeýle-de ýokary durmuş derejesiniň üpjün edilmegi bilen baglanyşykly meselelere zerur ähmiýet berilýändigini belledi. Şunuň bilen baglylykda, halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş ýagdaýy bilen tanşyp durmak asylly däbe öwrüldi.
Gahryman Arkadagymyz ýurdumyzyň welaýatlarynda durmuş ulgamyna degişli giň möçberli özgertmeleriň amala aşyrylýandygyny, medeni-durmuş maksatly binalaryň gurluşyklarynyň yzygiderli dowam etdirilýändigini, olarda ýokary derejeli ýaşamak, göwnejaý dynç almak üçin ähli zerur şertleriň döredilýändigini belledi. Şunda döredilýän mümkinçilikleriň tutuş halkymyz üçin elýeterli bolmagyna aýratyn üns berilýär.
Hajy Arkadagymyz ýurdumyzda mümkinçiligi çäkli bolan adamlar üçin hem ýokary derejeli ýaşaýşyň üpjün edilmegi ugrunda döwlet derejesinde tagalla edilýändigini aýdyp, şu günki açylýan döwrebap ýaşaýyş jaýynyň Gurbanguly Berdimuhamedow adyndaky Howandarlyga mätäç çagalara hemaýat bermek boýunça haýyr-sahawat gaznasynyň serişdeleriniň hasabyna gurulmagynyň ähli adamlar hakdaky aladanyň döwlet syýasatynyň esasy ugurlarynyň birine öwrülendiginiň nyşanydygyny nygtady.
Bu ýerde guralan dabara gatnaşýan kümüş saçly eneleriň biri hormatly Arkadagymyza halkymyzyň bagtyýar durmuşynyň üpjün edilmegi ugrunda yzygiderli tagalla edýändigi, asylly işleriň Arkadagly Serdarymyz tarapyndan dowam etdirilýändigi üçin ähli eneleriň adyndan hoşallyk sözlerini aýtdy.
Hajy Arkadagymyz hoşniýetli sözler üçin minnetdarlyk bildirip, adamlar, olaryň bagtyýar durmuşy hakyndaky aladanyň döwletimiziň hemişelik üns merkezinde saklanjakdygyny belledi.
Soňra hormatly Arkadagymyz mümkinçiligi çäkli bolan adamlar üçin niýetlenen ýaşaýyş jaýynda döredilen şertler bilen tanyşlygyň barşynda täze jaýa göçüp gelmek bagty miýesser eden etrabyň Çaşgyn geňeşliginiň ýaşaýjysy Ý.Çaryýewiň öýüne baryp gördi.
Öý eýeleri hormatly Arkadagymyzy mähirli garşylap, edilýän aladalar üçin hormatly Arkadagymyza we Arkadagly Serdarymyza hoşallyk bildirdiler. Öý eýesi 2006-njy ýylda maşgala gurandygyny, bir oglunyň bardygyny, bu gün bolsa hormatly Prezidentimiziň tagallasy bilen ulanmaga berlen täze jaýa göçüp gelmek bagtynyň miýesser edendigini uly buýsanç bilen gürrüň berdi.
Gahryman Arkadagymyz öý eýeleriniň iş, durmuş şertleri, hal-ýagdaýlary bilen içgin gyzyklanyp, adamlar, şol sanda mümkinçiligi çäkli raýatlar hakyndaky aladanyň döwlet syýasatynyň möhüm ugruna öwrülendigini belledi we şeýle maşgalalara kömek-goldawlaryň yzygiderli beriljekdigini aýtdy. Hormatly Arkadagymyzyň nygtaýşy ýaly, hemmetaraplaýyn ösen we ykdysady taýdan kuwwatly döwletimizde halkymyzyň durmuş üpjünçiligine möhüm ähmiýet berilýär. Soňra hajy Arkadagymyz öý eýesi bilen bilelikde täze jaýyň otaglary bilen tanyşdy. Öýüň enjamlaşdyrylyşy, otaglaryň ýerleşdirilişi bildirilýän talaplara doly laýyk gelýär. Öýüň otaglarynda, aşhanasynda mümkinçiligi çäkli adamlara niýetlenen oňaýly şertler döredildi.
Hormatly Arkadagymyz bu ýerde öý eýesine haýyr-sahawat gaznasyndan täze arabany, şeýle-de maşgala agzalaryna hormatly Prezidentimiziň adyndan toý sowgatlaryny gowşurdy. Öý eýeleri özlerine bildirilen uly hormat üçin hoşallygyň nyşany hökmünde hajy Arkadagymyza toý düwünçegini gowşurdylar. Gahryman Arkadagymyz öý eýeleriniň haýyşy boýunça olar bilen ýadygärlik surata düşdi.
Soňra Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy dabara gatnaşanlara üstünlikleri arzuw etdi we Türkmenistanyň Döwlet energetika institutyna tarap ugrady.
Hormatly Arkadagymyz, ilki bilen, institutyň eýwanynda ýaýbaňlandyrylan serginiň gymmatlyklary bilen tanyşdy. Institutyň rektory bu ýokary okuw mekdebiniň 25 ýylyň dowamynda geçen ýoly, gazanan üstünlikleri, şeýle-de talyplaryň dürli derejedäki ders bäsleşiklerinde mynasyp bolan diplomlary we degişli resminamalar barada giňişleýin maglumat berdi. Munuň özi institutyň amaly hem-de usulyýet okuwlaryny guramakda gazanýan üstünlikleriniň aýdyň nyşanyna öwrüldi.
Alym Arkadagymyz institutyň mejlisler zalynda mugallymlaryň we talyplaryň öňünde çykyş etdi. Energetika institutynyň döwrebap, häzirki zaman binasy 2010-njy ýylda ulanmaga berildi. Türkmenistanyň Döwlet energetika instituty ýurdumyzyň çalt depginlerde ösýän energetikasy, senagaty üçin bilimiň öňdebaryjy usullary esasynda ýokary hünärli işgärleri taýýarlamak maksady bilen döredildi.
Şu ýylyň 12-nji awgustynda bu institutyň döredilenine 25 ýyl bolandygyny aýdyp, hormatly Arkadagymyz hemmeleri bu şanly sene bilen gutlady. Mukaddes Garaşsyzlygymyzyň 31 ýyllyk baýramynyň bellenilýän aýyna gadam basylan döwürde ýurdumyzyň ähli ýerinde milli baýramçylygymyz bilen bagly dabaralar geçirilip başlandy. Hormatly Arkadagymyz pursatdan peýdalanyp, mugallymlary hem-de talyplary ýetip gelýän Garaşsyzlyk güni bilen gutlady.
Ýurdumyzda Garaşsyzlygymyzyň 31 ýylynda örän köp işler bitirildi. Türkmenistanyň dünýä bileleşigindäki orny, halkara abraýy, syýasatda, ykdysadyýetde, medeni ulgamda gazanylan üstünlikler barada näçe aýtsaň, aýdyp oturmaly. Olaryň netijelerini her bir raýatymyz duýýandyr, şol sanda siz hem olary gündelik durmuşyňyzda görýänsiňiz diýip, alym Arkadagymyz sözüni dowam etdi.
Elektrik energiýasy ykdysadyýetimiziň ähli ulgamlaryny ösdürmek üçin iň esasy binýatlaýyn zerurlyk bolup durýar. Şunuň bilen baglylykda, Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy eden çykyşynda elektrik energiýasy, energetika ulgamy, onuň şu güni, geljekki mümkinçilikleri barada gürrüň berdi. Durmuşda elektrik energiýasyndan peýdalanmaýan adam ýok. Bagtyýar, eşretli ýaşaýşy energetika pudagyndan üzňelikde göz öňüne getirip bolmaýar. Sebäbi bu gün elektrik energiýasy bilen herekete gelýän, işleýän abzallar, enjamlar biziň gündelik durmuşymyza ykjam ornaşdy.
Energetika pudagy bolmasa, beýleki pudaklary hem ösdürmek mümkin däl. Ine, durmuşymyzda şunuň ýaly möhüm orny bolan elektrik energiýasyny öndürmäge, ony sarp edijilere ýetirmäge dahylly adamlar bolandygyňyz üçinem siz saýlap alan hünäriňize, käriňize buýsanmalysyňyz. Yhlasly okamalysyňyz, ak ýürekden zähmet çekmelisiňiz diýip, hormatly Arkadagymyz ýaşlara öwüt-ündewlerini berdi.
Garaşsyzlyk ýyllarynda energetika pudagyna ykdysadyýetimiziň möhüm ugry hökmünde garalyp, ony ösdürmäge aýratyn üns berildi. Döwrebap, iň kämil tehnologiýalar esasynda işleýän, dünýäniň iň öňdebaryjy kompaniýalarynyň öndüren enjamlary oturdylan täze elektrik stansiýalarynyň onlarçasy guruldy. Ozaldan işläp gelýänleriniň durky täzelendi. Ýurdumyzyň ähli ýerinde elektrik geçirijileriň müňlerçe kilometri çekildi.
Häzirki wagtda Türkmenistan özüniň elektrik energiýasyna bolan isleglerini doly kanagatlandyrýar, ony daşary ýurtlara eksport edýär. Türkmenistanyň energiýa ulgamynda Mary döwlet elektrik stansiýasyndan başga-da, Aşgabatda, Ahalda, Balkanabatda, Lebapda, Daşoguzda hem-de «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda täze, kuwwatly elektrik beketleri hereket edýär.
Ýurdumyzda energetika pudagynyň ösüşiniň taryhy Murgap derýasynda 1,2 megawat kuwwaty bolan Hindiguş gidroelektrik stansiýasynyň gurulmagy bilen başlanýar. Ýeri gelende bellesem, onuň gurluşynyň örän täsin taryhy bar. Ol öz döwründe Russiýa imperiýasynyň iň kuwwatly elektrik stansiýasy bolupdyr. Dünýäde şonuň ýaly 110 ýyla golaý taryhy bolan, başda oturdylan enjamlary bilen işläp duran elektrik stansiýasy başga ýokdur. Ony “tehniki pikiriň ýadygärligi” diýip atlandyrmak mümkin. “Özboluşly muzeý” diýip atlandyrsagam bolýar. Onuň bilen gyzyklanýanlaram, gelip görmäge isleg bildirýänlerem köp. Meniň pikirimçe, institutyň talyplaryna-da ony görkezmek gerek. Munuň özi ýurdumyzda energetika ulgamynyň ösüşleriniň nähili ýokarydygyna göz ýetirmäge, häzirki kuwwatly elektrik stansiýalarymyza buýsanjy artdyrmaga mümkinçilik berer diýip, alym Arkadagymyz aýtdy.
Biz Türkmenistanda düýpli özgertmeleri durmuşa geçirmäge, halkymyzyň bähbitlerine gönükdirilen her bir işe başlamazdan ozal, onuň ylmy esaslaryny öwrenýäris, hukuk binýadyny kesgitleýäris we döredýäris. Ýurdumyzyň energetika pudagynyň ösüşleri hem ylmy esaslara, berk hukuk binýadyna, takyk işlenip düzülen maksatnamalara daýanýar. Olaryň häzirki wagtda hereket edýänleriniň käbirini agzap geçmek isleýärin diýip, hormatly Arkadagymyz sözüni dowam etdi.
Ýurdumyzda «Energiýany tygşytlamagyň 2018 — 2024-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasy», «Türkmenistanyň energetika diplomatiýasyny ösdürmegiň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Maksatnamasy», «Energiýanyň dikeldilýän çeşmelerini ösdürmek boýunça 2030-njy ýyla çenli Türkmenistanyň Milli strategiýasy», «Gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmeleri hakynda» Türkmenistanyň Kanuny kabul edildi. Bu resminamalar energetika pudagynda durmuşa geçirilýän işleriň hukuk, ykdysady, guramaçylyk we durmuş esaslaryny, wezipelerini, borçlaryny kesgitleýär.
Hormatly Arkadagymyz Türkmenistanyň dünýäniň ykdysady ulgamyna netijeli goşulandygyny belläp, ýurdumyzda ösen senagat ulgamynyň döredilendigini we onuň barha kämilleşdirilýändigini aýtdy. Halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş şertleri yzygiderli ýokarlanýar. Şunuň bilen baglylykda, elektrik energetika pudagynda hem iri maýa goýumlary özleşdirilip, bu pudak döwrebap ösdürilýär. Häzirki wagtda ýurdumyzda elektroenergetika pudagyny ösdürmegiň Maksatnamasyna laýyklykda, elektroenergetika senagatynyň kuwwatyny artdyrmak, onuň maddy-enjamlaýyn binýadyny pugtalandyrmak we ulgamyň ähli düzümlerini yzygiderli döwrebaplaşdyrmak boýunça toplumlaýyn işler amala aşyrylýar.
Dünýäniň ähli ýurtlarynda çalt depginler bilen ösýän senagat pudaklary elektrik energiýasyny köp sarp edýändigi bilen häsiýetlendirilýär. Şonuň ýaly-da, adamlaryň ýaşaýyş-durmuş şertleriniň özgermegi netijesinde durmuşda ulanylýan enjamlaryň görnüşleri we sanlary artýar. Özüňizem görýänsiňiz, bu gün her hojalykda birnäçe sowadyjylar, telewizorlar, kondisionerler we beýleki enjamlar ulanylýar. Bular bolsa elektrik energiýasynyň öndürilişiniň ýokarlandyrylmagyny hem-de ygtybarlylygyny talap edýär diýip, Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy sözüni dowam etdi.
Ýurdumyzyň dünýäniň ykdysady hojalygyna barha işjeň goşulyşmagynyň, senagatda elektrik energiýasyny sarp edýän senagat enjamlarynyň giňden ornaşdyrylmagynyň, täze önümçilikleriň, döwrebap obadyr şäherleriň döredilmeginiň, telekeçilik işlerine giň ýol açylmagynyň, oba hojalyk önümlerini gaýtadan işleýän önümçilikleriň döredilmeginiň elektrik energiýasyny köp öndürmegi talap edýändigini belläp, hormatly Arkadagymyz içerki sarp edijileri elektrik energiýasy bilen ygtybarly we bökdençsiz üpjün etmegiň zerurdygyna ünsi çekdi. Şunuň bilen baglylykda, energiýa serişdelerini diwersifikasiýa ýoly bilen dünýäniň dürli ýurtlarynyň sarp edijilerine-de elýeterli etmek üçin elektrik energiýasynyň öndürilişini artdyrmak, täze energiýa kuwwatlyklaryny döretmek, paýlaýjy ulgamlaryň tehniki ýagdaýlaryny gowulandyrmak, hereket edýän bitewi milli energiýa ulgamyny halkalaýyn birleşdirmek arkaly, welaýatlarymyzyň energiýa ulgamlarynyň özara ätiýaçlandyrylmagyny üpjün etmek üçin zerur işler alnyp barylýar.
Gahryman Arkadagymyz ýurdumyzda gurulýan medeni-durmuş maksatly binalaryň kadaly işlemegi üçin döredilýän amatlyklaryň hatarynda, ilkinji nobatda, olaryň ygtybarly we bökdençsiz elektrik üpjünçiligine köp zadyň bagly bolup durýandygyny belläp, elektrik energiýasyna bolan islegiň barha artmagynyň pudagyň maddy-enjamlaýyn binýadynyň mundan beýläk-de pugtalandyrylmagyny talap edýändigini aýtdy.
Pudagyň öňünde durýan möhüm wezipäni çözmek üçin, «Türkmenistanyň elektrik energetikasy pudagyny ösdürmegiň 2013 — 2020-nji ýyllar üçin Konsepsiýasy» kabul edildi. Konsepsiýa laýyklykda, ýurdumyzyň dürli welaýatlarynda gaz turbinaly elektrik stansiýalaryny gurmak meýilleşdirildi. Şonuň netijesinde, Ahal, Lebap we Mary welaýatlarynda gysga döwrüň içinde dürli kuwwatlykly gaz turbinaly elektrik stansiýalarynyň 6-sy gurlup ulanmaga berildi. Olar sarp edijileriň elektrik üpjünçiliginiň ygtybarly bolmagyna ýardam edýär.
Has takygy, häzirki wagtda ýurdumyzda kuwwatlylygy 6943,2 megawata deň bolan jemi 12 sany elektrik stansiýasy bolup, olarda 51 sany turbina desgasy bar. Gaz turbinalar — 39 sany, bug turbinalar — 12 sany. Siziň köpiňiziň geljekde işlemeli ýerleriňiz bolan şol elektrik stansiýalary barada biraz jikme-jik gürrüň bereýin diýip, hormatly Arkadagymyz sözüni dowam etdi.
Mary döwlet elektrik stansiýasynyň çäklerinde gurlan, utgaşykly dolanyşykda işleýän döwrebap, kuwwatly elektrik stansiýasy täze tehnologiýalaryň, tehniki mümkinçilikleriň durmuşa geçirilendigi, ekologik talaplaryň berjaý edilendigi bilen tapawutlanýar. Mary döwlet elektrik stansiýasy türkmen energetikasynyň kerwenbaşysy bolup, onuň birinji energoblogy 1973-nji ýylda ulanyşa girizildi. 1987-nji ýylda onuň 8-nji energoblogynyň ulanyşa girizilmegi bilen, stansiýanyň bellenilen kuwwatlylygy 1685 megawata deň boldy. Mary döwlet elektrik stansiýasy şol döwürde Orta Aziýada iň uly elektrik stansiýasy bolmak bilen, ýurdumyzyň hem-de goňşy döwletleriň sarp edijileriniň elektrik energiýasyna bolan islegini doly kanagatlandyrdy.
2014-nji ýylyň oktýabrynda 3 sany gaz turbinasy hem-de 2018-nji ýylyň sentýabrynda utgaşykly dolanyşykda işleýän täze elektrik stansiýasy işe girizildi. Onuň netijesinde elektrik stansiýasynyň jemi kuwwatlylygy 2985,7 megawata çenli ýokarlandy. Bu döwrebap elektrik stansiýasynda ABŞ-nyň dünýä meşhur «General Electric» kompaniýasynyň gaz turbinalarynyň 4-si we bug turbinalarynyň 2-si oturdyldy. Gaz turbinalaryndan çykýan zyýanly gazlaryň gyzgynlygyny bug turbinalarynda ulanmak arkaly goşmaça elektrik energiýasynyň öndürilmegi bu stansiýanyň işiniň aýratynlygydyr.
Bu tehnologiýanyň amatlydygyny sanlar arkaly subut etmek mümkin. Eger ýönekeý yzygiderlilikdäki elektrostansiýanyň peýdaly hereketiniň görkezijisi, ortaça, 34,2 göterime deň bolsa, utgaşykly yzygiderlilikde peýdaly hereketiniň görkezijisi bir ýarym esseden gowrak ýokarlanyp, 56 göterimden gowrak bolýar. Bu döwrebap tehnologiýanyň pudaga ornaşdyrylmagy ýurdumyzda galyndysyz önümçiligi guramaga, daşky gurşawa zyňylýan zyýanly galyndylaryň möçberini ep-esli azaltmaga şert döretdi. Mundan başga-da, elektrik energiýasyny öndürmek üçin sarp edilýän tebigy gazy tygşytlamaga mümkinçilik berdi.
Bu kuwwatly elektrik stansiýasynda ähli işler kompýuterleşdirildi. Munuň özi dolandyryş merkezinden ähli tehnologik işlere netijeli gözegçilik edilmegini üpjün edýär. Stansiýanyň işe girizilmegi daşary ýurtlara iberilýän elektrik energiýasynyň möçberini goşmaça 3 milliard kilowat-sagada çenli artdyrmaga mümkinçilik berdi. Täze iş orunlary döredi, hünärmenlerimiziň iş tejribesi baýlaşdy. Bugly-gazly elektrik stansiýalary diňe bir ykdysady taýdan däl, eýsem, ekologik taýdan hem özüne çekijidir. Çünki onda ýanan önümler bolan kömürturşy gazynyň howa goýberilişi 2-3 esse azalýar diýip, alym Arkadagymyz belledi.
Utgaşykly dolanyşykda işleýän elektrik stansiýasynyň açylyş dabarasynda dünýäniň abraýly guramalary tarapyndan «Ýokary tehnologiýaly desga», «Ýaşyl» ykdysadyýetli desga», «Energotygşytlaýjy desga» atly birnäçe halkara güwänamalar gowşuryldy. Bular ýurdumyzda daşky gurşawy goramak boýunça yzygiderli işleriň alnyp barylýandygyna, bu işleriň dünýäde ykrar edilýändigine şaýatlyk edýär.
Ahal döwlet elektrik stansiýasy 2010-njy ýylda işe girizildi. Onda iki sany gaz turbina desgasy gurnaldy. Bu gaz turbinalary diňe bir tebigy gazda işlemän, dizel ýangyjynda hem işleýärler. Bu elektrik stansiýasynyň işe girizilmegi Aşgabat şäheriniň we Ahal welaýatynyň sarp edijileriniň elektrik üpjünçiliginiň ygtybarlylygyny ýokarlandyrmaga mümkinçilik berdi. 2013-nji we 2014-nji ýyllarda dürli kuwwatlykly jemi 5 sany gaz turbinalarynyň işe girizilmegi bilen, stansiýanyň umumy kuwwatlylygy 648,1 megawata deň boldy.
Aşgabat döwlet elektrik stansiýasy 2006-njy ýylda ulanyşa girizildi. Ol Aşgabadyň günorta böleginde ýerleşýär. Bu ýerde iki sany gaz turbina desgasy gurnaldy. 2016-njy ýylda Aşgabat döwlet elektrik stansiýasynyň çäklerinde güýjenmesi 220 kilowolt bolan açyk paýlaýjy gurluş ulanmaga berildi. Bu desgalaryň gurulmagy bilen, Aşgabat şäheriniň elektrik üpjünçiliginiň ygtybarlylygy ýokarlandy diýip, alym Arkadagymyz sözüni dowam etdi.
Büzmeýin döwlet elektrik stansiýasy 1957-nji ýylda ulanyşa girizildi. Onuň düzümine jemi kuwwatlylygy 173 megawat bolan 7 sany bug turbina desgalary girýärdi. Häzirki wagtda olaryň ornuna iki sany gaz turbina desgasy gurnaldy. Bu gün stansiýanyň umumy kuwwatlylygy 246,6 megawata deňdir diýip, hormatly Arkadagymyz aýtdy.
Derweze döwlet elektrik stansiýasy 2015-nji ýylyň 12-nji sentýabrynda işe girizildi. Bu ýerde dört sany gaz turbina desgasy gurnaldy. Elektrik stansiýasynyň işe girizilmegi Aşgabat şäheriniň we Ahal welaýatynyň sarp edijileriniň elektrik üpjünçiliginiň ygtybarlylygyny ýokarlandyrmaga mümkinçilik berdi.
Awaza döwlet elektrik stansiýasy 2010-njy ýylyň 12-nji aprelinde işe girizildi. Onda jemi kuwwatlylygy 254,2 megawata deň bolan iki sany gaz turbinasy gurnaldy. Olar hem tebigy gazda we dizel ýangyjynda işläp bilýärler. Taslama boýunça gaz turbinaly elektrik stansiýasynyň gurluşygyndan başga-da, 15 sany podstansiýa guruldy. Bu işler güýçli depginlerde gurulýan «Awaza» milli syýahatçylyk zolagyny elektrik energiýasy bilen ygtybarly üpjün etmäge şert döretdi.
Balkanabat döwlet elektrik stansiýasynyň 2003-nji ýylyň noýabr aýynda ulanyşa tabşyrylandygyny, bu stansiýada her biriniň kuwwatlylygy 42,13 megawat bolan üç sany gaz turbinalaryň gurnalandygyny belläp, hormatly Arkadagymyz Balkan welaýatynyň batly depginlerde ösýän nebitgaz we himiýa toplumlaryny elektrik togy bilen ygtybarly üpjün etmek üçin 2010-njy ýylda Balkanabat döwlet elektrik stansiýasynda ýene iki sany gaz turbina desgasynyň işe girizilendigini, şeýlelikde, Balkanabat döwlet elektrik stansiýasynyň kuwwatlylygynyň 380,6 megawata deň bolandygyny nygtady.
Daşoguz döwlet elektrik stansiýasy 2007-nji ýylda ulanyşa girizildi. Bu ýerde hem iki sany gaz turbina desgasy gurnaldy. Elektrik stansiýasynyň işe girizilmegi Daşoguz welaýatynyň elektrik üpjünçiliginiň ygtybarlylygyny ýokarlandyrmaga hem-de ikinji garaşsyz energetika çeşmesini edinmäge mümkinçilik berdi. Elektrik stansiýasy Daşoguz welaýatynyň elektrik energiýasyna bolan isleglerini artykmajy bilen kanagatlandyrýar. Elektrik energiýasynyň artykmaç öndürilen bölegi şol ýerden Özbegistan Respublikasyna eksport edilýär.
Lebap döwlet elektrik stansiýasy 2014-nji ýylyň 7-nji maýynda ulanyşa tabşyryldy. Bu stansiýada üç sany gaz turbina gurnaldy. Lebap welaýatyndan başga-da, daşary ýurtlara eksport edilýän elektrik energiýasynyň möçberini artdyrmak hem-de welaýatyň elektrik üpjünçiliginiň ygtybarlylygyny ýokarlandyrmak maksady bilen, 2021-nji ýylda stansiýanyň çäginde täze gaz turbinalary guruldy. Stansiýanyň taslama kuwwatlylygy 581,6 megawata ýetdi.
Lebap welaýatynyň Döwletli etrabynda ýerleşýän “Watan” döwlet elektrik stansiýasy 2016-njy ýylyň 7-nji iýulynda işe girizildi. Bu elektrik stansiýasynda iki sany gaz turbinasy gurnaldy. Elektrik stansiýasynyň gurulmagy Lebap welaýatynyň sarp edijileriniň elektrik üpjünçiligini gowulandyrdy diýip, Gahryman Arkadagymyz belledi.
Türkmenbaşy ýylylyk elektrik merkezi deňiz suwunda işleýän özboluşly elektrik stansiýasy bolup, bug gazanlarynda ulanylýan suw iki sany senagat bugardyjy desgasynyň kömegi bilen deňiz suwundan arassalanyp alynýar.
Seýdi ýylylyk elektrik merkezi Türkmenistan Garaşsyzlygyny alandan soňra gurlan ilkinji elektrik stansiýasy bolup, onuň 1-nji energoblogy 1992-nji ýylyň oktýabr aýynda ulanyşa girizildi. 2004-nji ýylda onuň 2-nji energoblogynyň işe girizilmegi bilen, ýylylyk elektrik merkeziniň bellenilen kuwwatlylygy 160 megawata deň boldy.
Görşüňiz ýaly, elektrik stansiýalarynyň ählisi-de Garaşsyzlyk ýyllarynda täze gurlan ýa-da düýpli durky täzelenen desgalar. Olar, hakykatdan-da, Garaşsyzlygymyzyň halkymyza beren miweleridir.
Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy paýtagtymyzyň Büzmeýin etrabynda ýerleşýän Energetika enjamlaryny abatlaýyş we hyzmat ediş merkezi barada aýtmak bilen, bu merkeziň şu ýylyň 20-nji iýulynda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň gatnaşmagynda açylyp ulanmaga berlendigini belledi. Energetika enjamlaryny abatlaýyş we hyzmat ediş merkeziniň sebitde deňi-taýy ýokdur. Dünýäniň öňdebaryjy enjamlary bilen üpjün edilen täze desganyň ulanmaga berilmegi milli ykdysadyýetimizi diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmek hem-de senagatlaşdyrmak, onuň ähli pudaklarynyň maddy-enjamlaýyn binýadyny, şol sanda energetika pudagyny toplumlaýyn döwrebaplaşdyrmak, innowasion tehnologiýalary işjeň ornaşdyrmak boýunça Türkmenistanda ýaýbaňlandyrylan giň gerimli maksatnamalary durmuşa geçirmekde nobatdaky möhüm ädim boldy.
Häzirki wagta çenli pudagyň önümçiliginde ulanylýan energetika enjamlary daşary ýurtlarda abatlanyp gelýärdi, munuň üçin gyzyl pul harçlanýardy. Merkeziň ulanyşa berilmegi bilen, bu ýagdaýlar aradan aýrylýar. Bu merkez degişli enjamlary ýokary hil derejesinde, bellenen möhletlerde abatlamaga mümkinçilik berýär. Bu bolsa ony ulanmagyň netijeliligini, uzak möhletleýinligini ýokarlandyrmaga ýardam edýär. Şeýle-de ol pudagyň ykdysady görkezijileriniň depginli ösüşini üpjün edýär, ulgamyň öňünde goýlan wezipeleriň üstünlikli çözülmegine goşant goşýar diýip, hormatly Arkadagymyz sözüni dowam etdi.
Bu merkez ýurdumyzyň ähli sebitlerinde gurlan kuwwatly energetika desgalarynyň esasy enjamlaryny abatlamaga niýetlenendir. Munuň özi şeýle hyzmatlar üçin sarp edilýän wagty we serişdeleri azaltmaga, degişli ugurda ýokary derejeli hünärmenleriň taýýarlanylmagyna-da ýardam berýär. Bu ýerde işlemek üçin ähli amatly şertler üpjün edildi. Abatlaýyş, hyzmat ediş işleriniň guralyşy ekologik talaplara doly laýyk gelýär. Döwrebap merkeziň gurulmagy bilen, bu ýerde 120-den gowrak täze iş orny döredildi. Merkezde işlejek hünärmenler daşary ýurtlarda hünär kämilleşdiriş okuwyny geçdiler.
Geljekde-de işgärleriň hünär taýýarlygyny, şol sanda daşary ýurtlardaky ugurdaş desgalarda okuw-iş tejribeliklerini guramak arkaly kämilleşdirmek hem-de tejribe alyşmak üçin ähli zerur şertler dörediler. Bu merkezde energetika enjamlaryny abatlamak we hyzmat etmek boýunça toplumlaýyn esasda oňyn çözgütler durmuşa geçirildi. Gaz turbina enjamlaryny abatlamak we döwrebaplaşdyrmak üçin bu ýerde «General Electric» kompaniýasynyň ýokary öndürijilikli tehnologiýasy peýdalanylýar. Munuň özi ýangyjyň netijeli sarp edilişini ýokarlandyrmagyň hasabyna serişdeleri tygşytlamaga mümkinçilik berýär. Bu innowasion çözgüt enjamlaryň ulanyş möhletini uzaltmaga-da ýardam edýär.
Energetika enjamlaryny abatlaýyş we hyzmat ediş merkezine «General Electric» kompaniýasynyň tehnologiýalaryny ulanmaga rugsat berilýändigi baradaky güwänama, täze desganyň Merkezi Aziýada şu ugurdaky ýeke-täk hyzmat ediş merkezidigi, onuň iň döwrebap taslamadygy hem-de inženerçilik toplumydygy baradaky «The London Energy Club» kompaniýasynyň güwänamasy, durnukly we öňdebaryjy tehnologiýalaryň ornaşdyrylandygy baradaky güwänama, «Duisburg-Essen» uniwersitetiniň (GFR) Energetika enjamlaryny abatlaýyş we hyzmat ediş merkezine ekologik taýdan arassa we daşky gurşawa zyýan ýetirmeýän desgadygy baradaky güwänamasy ýaly halkara derejeli resminamalar gowşuryldy diýip, Gahryman Arkadagymyz aýtdy.
Şular ýaly iri taslamalaryň yzygiderli amala aşyrylmagy ýurdumyzyň ykdysady kuwwatynyň barha artýandygyna aýdyň şaýatlyk edýär. Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini has-da gowulandyrmak, ýurdumyzyň ykdysadyýetini yzygiderli ösdürmek biziň baş wezipämiz bolup durýar.
Energetika pudagynyň işi elektrik energiýasyny öndürmekden we ony sarp edijilere ýetirmekden ybaratdyr. Elektrik energiýasyny sarp edijilere bökdençsiz ýetirmek barada aýdylanda, hereket edýän bitewi energiýa ulgamyny kämilleşdirmek we ony halkalaýyn birikdirmek baş maksat hökmünde kesgitlendi. Munuň üçin ýokary woltly asma elektrik geçirijileri we elektrik beketleri gurulýar. Şeýle gurluşyklaryň çäklerinde Ahal — Balkan elektrik geçiriji ulgamy işe girizildi.
Ahal — Balkan ýokary woltly, iki zynjyrly täze asma elektrik geçirijisi ýurdumyzda halkalaýyn energoulgamy döretmek boýunça taslamanyň birinji tapgyrydyr. Ol Türkmenistanyň Energetika ministrliginiň «Türkmenenergo» döwlet elektroenergetika korporasiýasynyň daşary ýurt kompaniýalary bilen şertnamalary baglaşmagy esasynda Aziýanyň Ösüş bankynyň uzak möhletleýin karz serişdeleriniň hasabyna amala aşyryldy. Onuň işe girizilmegi halkalaýyn energoulgamyň döredilmegi bilen baglanyşykly ýene-de bir öňe ädilen ädim boldy diýip, hormatly Arkadagymyz sözüni dowam etdi.
Ahal — Balkan we Balkan — Daşoguz ugurlary boýunça halkalaýyn energiýa ulgamynyň taslamasynyň amala aşyrylmagy ýurdumyzyň bir bitewi energiýa ulgamyny döretmäge mümkinçilik berýär. Ony, nesip bolsa, 2023-nji ýylda işe girizmegi meýilleşdirýäris. Şu ýylda Daşoguz welaýatynda saparda bolanynda, hormatly Prezidentimiz Balkan — Daşoguz howa elektrik geçirijisiniň gurluşygynyň barşy bilen tanyşdy. Işleriň gidişinden çen tutanyňda, onuň bellenilen möhletde ýerine ýetiriljekdigini ynamly aýdyp bolar.
Geljekde Aşgabat — Mary aralygynda hereket edýän elektrik geçirijisini hem döwrebaplaşdyrmak göz öňünde tutulýar. Bu işler ýurdumyzyň halkalaýyn energoulgamyny döretmek boýunça başy başlanan iri möçberli taslamanyň üstünlikli durmuşa geçirilýändiginiň aýdyň beýanydyr. Taslamanyň baş maksady elektrik energiýasynyň öndürilişini artdyrmakdan hem-de Aşgabadyň we welaýatlaryň energiýa ulgamlaryny bitewi energetiki halka birikdirmek arkaly, içerki sarp edijileri energiýa bilen üpjün etmegiň ygtybarlylygyny ýokarlandyrmakdan ybaratdyr.
Bu işleriň amala aşyrylmagy Türkmenistanyň energoulgamynyň ähli böleklerini özara ätiýaçlandyrmaga mümkinçilik berýär. Şeýle hem ol ýurdumyzyň energetika howpsuzlygyny we garaşsyzlygyny berkider, önümçiligiň netijeliligini, elektrik energiýasynyň sarp edilişini, daşary ýurtlara iberilişini we ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň ýokary göterilmegini üpjün eder. Bu ulgam sebitiň ýurtlarynyň arasynda netijeli hyzmatdaşlygy ösdürmäge, olaryň ykdysady kuwwatyny artdyrmaga giň ýol açar diýip, hormatly Arkadagymyz belledi.
Elektrik energetika pudagynyň ösüşi elektrik energiýasynyň daşary ýurt bazarlaryna ýerlenilmegi bilen hem bagly bolýar. Energiýa serişdelerini diwersifikasiýa ýoly bilen daşary ýurt bazarlaryna çykarmak üçin elektrik energiýasynyň öndürilişi artdyrylýar, geçiriji ulgamlar kämilleşdirilýär. Türkmenistan dostlukly owgan halkyna ýurtda parahatçylykly durmuşy ýola goýmakda yzygiderli kömek berip gelýär. Owganystan bilen döwletara gatnaşyklarda elektroenergetika pudagyndaky hyzmatdaşlyga möhüm orun degişlidir.
Parahatçylykly ösüşiň, özara bähbitli hyzmatdaşlygyň bähbidine Ymamnazar — Andhoý we Serhetabat — Hyrat ugurlary boýunça goňşy ýurda türkmen elektrik energiýasynyň millionlarça kilowat-sagady iberildi. Türkmenistandan iberilýän elektrik togunyň owgan halkynyň durmuşynyň gowulanmagynda, täze önümçilikleriň, iş orunlarynyň açylmagyna nähili uly goldawdygyna olar gowy düşünýärler. Kerki — Şibirgan ugry boýunça güýjenmesi 500 kilowolt bolan 153 kilometrlik elektrik geçiriji ulgam bu ugurda Türkmenistan tarapyndan uzak ýyllaryň dowamynda durmuşa geçirilip gelinýän işleriň üstüni ýetirdi. 2018-nji ýylyň 26-njy iýulynda türkmen elektrik energiýasyny Owganystanyň demirgazyk etraplaryna ibermegiň ýene-de bir ugruny açypdyk diýip, Gahryman Arkadagymyz sözüni dowam etdi.
Şol gün geçirijilik kuwwatlylygy sagatda 100 megawata barabar bolan Rabatkaşan — Kalaýnau elektrik geçiriji ulgamy işe girizildi. Bu taslamany amala aşyrmagyň çäginde türkmen hünärmenleri tarapyndan elektrik üpjünçilik desgalarynyň birnäçesi, şol sanda elektrik bekedi, umumy uzynlygy 112 kilometr bolan elektrik geçiriji ulgam guruldy. Bu döwletli iş iki ýurduň arasynda ozal hereket edýän Ymamnazar — Andhoý we Serhetabat — Hyrat ugurlaryndan başga-da, energiýanyň goşmaça iberilmegi meýilleşdirilýän Kerki — Hamýap — Garkyn, Marçak (Türkmenistan) — Marçak (Owganystan) we Rabatkaşan — Kalaýnau ugurlarynyň başyny başlady.
Goňşy döwletde elektrik üpjünçilik desgalarynyň, şol sanda podstansiýalaryň eýýäm birnäçesi guruldy. 2019-njy ýylda bolsa owgan tarapyna ynsanperwerlik kömegi hökmünde kuwwatly elektroenergetika enjamy iberildi. 2020-nji ýylyň 1-nji fewralynda Mary döwlet elektrik stansiýasyndan Hyrat şäherine çenli güýjenmesi 220 kilowolt bolan elektrik geçiriji ulgamyň gurluşygyna girişildi. Munuň özi şol ugruň ähli düzümleýin desgalaryny energiýa bilen üpjün etmekden başga-da, ony Owganystanyň üsti bilen Pakistana hem-de Günorta Aziýanyň beýleki ýurtlaryna ibermäge mümkinçilik döreder.
Häzirki wagtda Serhetabat — Hyrat — Turgundy hem-de Rabatkaşan — Kalaýnau ugurlary boýunça elektrik energiýasynyň iberilýän möçberini artdyrmak boýunça işler amala aşyrylýar. Hereket edýän eksport ugurlary bilen bir hatarda, elektrik energiýasyny daşary ýurtlara ibermegiň täze ugurlary hem işlenilýär.
Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan gaz geçirijisi bilen ugurdaşlykda Türkmenistan — Owganystan — Pakistan elektrik geçirijisiniň gurulýandygyny bilýänsiňiz. Bu taslamanyň türkmen böleginiň gurluşygy tamamlandy. Taslamany doly ýerine ýetirmek üçin ýene-de täze elektrik stansiýalaryny, elektrik geçirijileri, häzirki zaman transformator kiçi beketlerini we paýlaýjy ulgamlary gurmak zerurlygy döreýär diýip, hormatly Arkadagymyz sözüni dowam etdi.
Gahryman Arkadagymyz häzirki wagtda elektrik energiýasynyň Owganystandan başga-da, Eýrana, Özbegistana we Gyrgyzystana hem eksport edilýändigini, şu ýylda onuň möçberini 9 milliard kilowat-sagada ýetirmegiň meýilleşdirilýändigini belledi. Bu görkeziji, 2013-nji ýyldaka garanyňda, 3,3 esse ýokarydyr.
Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow energetika senagatynyň ösdürilmegini Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe Watanymyzyň ykdysady strategiýasynyň möhüm ugurlarynyň biri hökmünde kesgitledi. Şunuň bilen baglylykda, pudagyň kuwwatlyklarynyň mundan beýläk-de giňeldilmegine, eksport mümkinçilikleriniň artdyrylmagyna aýratyn ähmiýet berilýär diýip, alym Arkadagymyz sözüni dowam etdi.
Ykdysadyýetimiziň ähli ulgamlarynda bolşy ýaly, energetika ulgamyny ösdürmek üçin geljekde etmeli işlerimiz hem degişli resminamalar bilen aýdyň kesgitlenendir. Munuň üçin uzak ýyllara niýetlenen, ulgamyň yzygiderli ösüşleri göz öňünde tutulan maksatnamalar işlenip taýýarlanyldy. «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasy», «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasy», «Türkmenistanyň Prezidentiniň obalaryň, şäherçeleriň, etraplardaky şäherleriň we etrap merkezleriniň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini özgertmek boýunça 2028-nji ýyla çenli döwür üçin Milli maksatnamasy» kabul edildi. Olarda her ýylda etmeli işlerimiz anyk bellenilendir.
Ýurdumyzda hereket edýän energokuwwatlyklary artdyrmak we ekologik taýdan arassa tehnologiýalary ornaşdyrmak maksady bilen, Ahal welaýatynda ýerleşýän Ahal we Derweze döwlet elektrik stansiýalaryny, Balkan welaýatyndaky Awaza döwlet elektrik stansiýasyny, Daşoguz welaýatynda ýerleşýän Daşoguz döwlet elektrik stansiýasyny, Lebapda ýerleşýän “Watan” we Lebap döwlet elektrik stansiýalaryny utgaşykly dolanyşyga geçirmek hem-de Mary we Lebap welaýatlarynyň çäginde utgaşykly dolanyşykda işleýän elektrik stansiýalaryny gurmak meýilleşdirilýär diýlip, Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda bellenilýär.
Häzir tutuş dünýäde energiýanyň gaýtadan dikeldilýän çeşmelerini ulanmaga, “ýaşyl” ykdysadyýeti ösdürmäge aýratyn üns berilýär. Türkmenistanda hem şu babatda örän giň mümkinçilikler bar. Geljekde bu ugurlary ösdürmäge möhüm ähmiýet berler. «Altyn asyr» Türkmen kölüniň sebitini 2019 — 2025-nji ýyllarda özleşdirmegiň Konsepsiýasynyň» durmuşa geçirilmeginiň çäginde kuwwatlylygy 10 megawat bolan köpugurly Gün we ýel elektrik stansiýalaryny gurmak göz öňünde tutulýar. Bu bolsa sebitde täze gurulýan döwrebap obanyň ekologik taýdan arassa elektrik üpjünçiligini amala aşyrmaga mümkinçilik berer.
Institutda «Energiýanyň dikeldilýän çeşmeleri» ylmy-önümçilik merkeziniň döredilmegi guwançly ýagdaýdyr diýip, alym Arkadagymyz belledi. Onuň barlaghanalarynda fotoelektrik özgerdijiler tehnologiýasy; Gün energiýasynyň konsentrasiýasy we geliotehnika; bioenergetika we biomassalar önümçiligi tehnologiýalaryny işläp taýýarlamak; elektrik energiýasynyň akkumulýasiýasynyň tehnologiýasy we beýleki ugurlar boýunça ylmy-barlag işleriniň geçirilmeginiň oňyn başlangyçdygyny belläp, hormatly Arkadagymyz bu institutda Türkmenistanda ilkinji Gün-ýel garyşyk kuwwatly elektrik bekediniň taslamasynyň taýýarlanylmagynyň ähmiýetlidigini aýtdy. Şeýle toplum Balkan welaýatynyň Serdar şäherinde gurlar.
Elektrik energetikasy pudagy tarapyndan geljekde-de gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmelerini önümçilige ornaşdyrmak boýunça degişli işler dowam etdiriler. Ýurdumyzda Gün energiýasyny öndürýän Gün panelleriniň önümçiligini giňden ýola goýmak we durmuşa ornaşdyrmak boýunça degişli işleri geçirmäge-de wagt ýetdi. Bu işlerde ýaş alymlara, ýaş energetiklere bil baglanylýar.
Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow wezipä girişmek dabarasynda eden çykyşynda: «Garaşsyz döwletimiziň elektrik energetikasy pudagyna köp möçberde maýa goýumlar gönükdiriler. Türkmen energiýa serişdelerini daşarky bazarlara diwersifikasiýa ýoly bilen ibermek üçin elektrik energiýasynyň öndürilişi artdyrylar we ony ibermegiň ulgamy kämilleşdiriler” diýmek bilen, ýurdumyzyň elektrik energetikasy pudagynyň esasy wezipelerini kesgitledi. Şol wezipeler «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda» öz beýanyny tapdy. Häzir Ahal, Derweze, Awaza, Daşoguz, Lebap döwlet elektrik stansiýalarynyň gaz turbina desgalaryny utgaşykly dolanyşyga geçirmek, Seýdi şäherinde gaz turbinaly elektrik stansiýasyny hem-de Mary welaýatynyň Oguz han etrabynda utgaşykly dolanyşykda işleýän elektrik stansiýasyny gurmak boýunça teklipleriň taýýarlanylýandygyny bellemek gerek diýip, hormatly Arkadagymyz sözüni dowam etdi.
«Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyna» laýyklykda, 2028-nji ýylda elektrik energiýasynyň umumy öndürilişini 37,5 milliard kilowat-sagada ýetirip, 2022-nji ýyla garanyňda, onuň möçberini 22,5 göterim artdyrmak bellenilendir. «Türkmenistanyň Prezidentiniň obalaryň, şäherçeleriň, etraplardaky şäherleriň we etrap merkezleriniň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini özgertmek boýunça 2028-nji ýyla çenli döwür üçin Milli maksatnamasynda» düýpli maýa goýumlaryň hasabyna Ahal welaýatynda 1412 kilometr, Balkan welaýatynda 347 kilometr, Daşoguz welaýatynda 301 kilometr, Lebap welaýatynda 474 kilometr, Mary welaýatynda 750 kilometr elektrik geçirijilerini gurmak göz öňünde tutuldy.
Görşüňiz ýaly, energetika pudagynda amala aşyrylýan iri taslamalaryň ählisi-de sebit we halkara ähmiýetlidir. Şunda Türkmenistan daşky gurşawy goramak meselesine örän jogapkärli çemeleşýär. Energiýa tygşytlaýjy, ekologik taýdan arassa tehnologiýalary işjeň ornaşdyrmak, ýokary netijeli, ygtybarly enjamlary ulanmak biziň amala aşyrýan durmuş-ykdysady maksatnamalarymyzyň esasy ugrudyr. Şeýle-de hormatly Arkadagymyz Türkmenistanyň alyp barýan energetika syýasatynyň ileri tutulýan ugurlaryna laýyklykda, ýurdumyzda daşky gurşawy goramaga gönükdirilen çäreleriň yzygiderli geçirilýändigini belledi. Senagat desgalary, şol sanda energetika desgalary gurlanda, daşky gurşawa bölünip çykýan zyýanly galyndylaryň mukdaryny azaltmaga ýardam edýän döwrebap tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagyna uly üns berilýär.
Gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmeleri bolan Gün we ýel elektroenergetikasy boýunça taslamalaryň hem geljegi uludyr. Bu taslamalaryň durmuşa geçirilmeginde milli hünärmenlerimiz öňdebaryjy daşary ýurt kompaniýalary bilen işleşseler, olaryň baý tejribelerinden peýdalansalar maksadalaýyk bolar diýip, Gahryman Arkadagymyz sözüni dowam etdi.
Görşüňiz ýaly, ýurdumyzyň energetika pudagyny ösdürmek boýunça geljekde ägirt uly işleri bitirmeli. Dünýäde ylmyň we tehnikanyň täze gazananlary, kämil tehnologiýalar ýüze çykýar. Sanly ulgamyň mümkinçilikleri durmuşymyza barha giňden ornaşýar. Döwür bilen aýakdaş gitmek üçin türkmen ýaşlaryna örän köp zat baglydyr. Häzirki bagtyýar döwrümiziň ýaşlary ertir ýurdy beýgeltjek, türkmen döwletini gülletjek oglan-gyzlardyr. Ýaşlaryň joşguny, Watana bolan söýgüsi, halal zähmete yhlasy, şu güne buýsanjy, röwşen geljege ynamy, dostluga, söýgä bolan sarpasy, sagdyn durmuş ýörelgelerine ygrarlylygy täze taryhy eýýamda möhüm orna mynasyp bolmalydyr.
Ýaşlaryň ruhy we beden taýdan sagdynlygy, hünärli, kämil şahsyýet bolmagy, döredijilik ukyby, pikirlenmek başarnygy jemgyýetimiziň kämilleşmegine hem-de döwletimiziň ösüşine uly itergi berýän güýçdür. Islendik döwletiň ykdysady kuwwaty diňe bir tebigy baýlyklary bilen däl, eýsem, ýetişdirip bilýän kämil nesilleri bilen kesgitlenilýär. Türkmenistan hem bu ugurda kuwwatly döwlet diýip arkaýyn aýdyp bileris diýip, Gahryman Arkadagymyz belledi.
Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy çykyşynyň dowamynda ýaşlaryň ylmyň soňky gazanan innowasion, sanly tehnologiýalaryndan oňat baş çykarmaklaryny gazanmagyň, döwrebap bilim almaklaryny üpjün etmegiň, olara “Watan” diýen beýik düşünjäniň mukaddesdigini düşündirmegiň wajypdygyny belläp, bu ýörelgeleriň Türkmenistanyň ýaşlar baradaky döwlet syýasatynyň özenini düzýändigine ünsi çekdi. Ýaşlar syýasatynyň esasy maksady bolsa ýaş nesliň kemala gelmegi, şahsyýet hökmünde ösmegi, olaryň aň-paýhas, döredijilik hem-de ruhy mümkinçiliklerini jemgyýetimiziň we döwletimiziň bähbitlerine gönükdirmekleri üçin has amatly şertleri döretmekden ybaratdyr.
Hormatly Arkadagymyz ýurdumyzda ýaşlar syýasatyny amala aşyrmak üçin bu ulgamda milli kanunçylygy mundan beýläk-de kämilleşdirmäge aýratyn üns berilýändigini aýdyp, hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň teklibi boýunça Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahaty hem-de Mejlisi tarapyndan «Ýaşlar barada döwlet syýasaty hakynda» Türkmenistanyň Kanunynyň rejelenen görnüşiniň kabul edilendigini belledi.
Bu Kanun taýýarlanylanda, ýaşlaryň öz pikirleri, teklipleri göz öňünde tutuldy. Türkmen oba hojalyk institutynda, Seýitnazar Seýdi adyndaky Türkmen döwlet mugallymçylyk institutynda ýaş mugallymlar, talyplar bilen geçirilen duşuşyklaryň aýratyn täsirli bolandygyny belläp, alym Arkadagymyz bu gün bolsa talyplaryň pikirlerini diňlemekçidigini aýtdy.
Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe halkymyz «Halkyň Arkadagly zamanasy» diýlip yglan edilen ýyly şanly wakalara hem-de zähmet üstünliklerine besleýär. Olarda ýaşlarymyzyň bitirýän işleriniň hem aýratyn orny bar. Işçi, daýhan, telekeçi, hünärmen ýaşlar gowy işlemek, talyplar bolsa gowy okamak bilen üstünliklere goşant goşýarlar. Şol üstünlikler XXI asyrda ýurdumyzyň durnukly ösüşini üpjün edýär. Ata Watanymyzyň geljegi gurulýar.
Mukaddes Garaşsyzlygymyzyň ähli ösüşleriň, şöhratly üstünlikleriň binýadydygyny belläp, alym Arkadagymyz döwletimiziň we halkymyzyň ýeten belent derejeleriniň Garaşsyzlygymyz hem Bitaraplygymyz bilen aýrylmaz baglanyşyklydygyny aýtdy.
Garaşsyzlygymyzyň 31 ýyllygynyň şanly baýramynyň bellenilmeginiň öň ýanynda Magtymguly adyndaky Ýaşlar guramasynyň VII gurultaýynyň geçirilmegi hem siziň durmuşyňyzda taryhy wakadyr. Onda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow çykyş edip, türkmen ýaşlarynyň geljekde ýerine ýetirmeli işleri barada anyk wezipeleri kesgitledi hem-de olara uly ynam bildirdi.
Alym Arkadagymyz talyp ýaşlaryň bu wezipeleri abraý bilen berjaý edip, ata Watanymyzyň Garaşsyzlygyny pugtalandyrmaga, hemişelik Bitaraplygyny berkitmäge, ýurdumyzy gülledip ösdürmäge mynasyp goşant goşjakdyklaryna ynanýandygyny belledi. Ýaşlar Türkmenistanyň baý energetiki mümkinçilikleriniň bardygyna buýsanmalydyr.
“Siz halkymyz üçin, ykdysadyýetimiziň pudaklary üçin aýratyn möhüm bolan energetika ulgamynda işlemäge mümkinçilik alan bagtly ýaşlarsyňyz!” diýip, Gahryman Arkadagymyz sözüni jemledi.
Duşuşyga gatnaşan mugallymlar we talyplar häzirki zaman ylmyny kämilleşdirmek, sanly bilimi ösdürmek ugrunda döredilýän mümkinçilikler üçin hormatly Arkadagymyza hem-de Arkadagly Serdarymyza tüýs ýürekden çykýan hoşallyk sözlerini aýtdylar.
Bellenilişi ýaly, talyp ýaşlaryň ýurdumyzyň mundan beýläk-de durmuş-ykdysady taýdan durnukly hem-de hemmetaraplaýyn ösüşine mynasyp goşant goşmaklary, olaryň häzirki zamanyň talaplaryna laýyk derejede bilim-terbiýe almaklary ugrunda döwlet tarapyndan zerur tagallalar edilýär. Çykyş edenler Garaşsyz, Bitarap Türkmenistanyň dünýä giňişligindäki eýeleýän ornunyň berkidilmegine gönükdirilen döwlet syýasatynyň üstünliklere beslenýändigini guwanç bilen bellediler. Olar hemmetaraplaýyn bilim almak, dünýä ylmyna çuňňur aralaşmak we häzirki zamanyň täzeçil tehnologiýalaryny ulanmak üçin döredilen mümkinçiliklerden netijeli peýdalanyp, Watanymyz üçin ýokary bilimli hünärmenler bolup ýetişjekdiklerine ynandyrdylar.
Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy çykyşlar üçin minnetdarlyk bildirip, ata Watanymyzyň ösüşiniň täze tapgyrynda türkmen halkynyň toplan baý durmuş tejribesini hem-de asyrlaryň dowamynda kemala gelen milli ruhy gymmatlyklary nazara almak bilen, ýaşlaryň öňünde durýan wezipeleriň üstünlikli çözülmelidigini belledi we institutyň mugallymlaryna, talyplaryna özüniň sowgatlaryny gowşurdy.
Soňra Gahryman Arkadagymyz hemmelere üstünlik arzuw edip, bu ýerden Mary şäheriniň gözel künjekleriniň birinde ýerleşýän Gurbanguly hajy metjidine tarap ugrady.
Metjidiň ýanynda hajy Arkadagymyzy Türkmenistanyň müftüsi, Mary welaýatynyň baş ymamy we Gurbanguly hajy metjidiniň ymamy garşyladylar. Hajy Arkadagymyz din wekilleri bilen gürrüňdeş bolup, ýurdumyzda gadymy milli däp-dessurlarymyzyň täze taryhy döwürde mynasyp dowam etdirilýändigini belledi.
Gahryman Arkadagymyz hormatly Prezidentimiziň tabşyrygy boýunça Mary welaýatyna amala aşyran saparynyň dowamynda çagalar hassahanasynda bejergi alýan çagalar we olaryň ene-atalary bilen gürrüňdeş bolandygyny, täze ýaşaýyş jaýynyň açylyş dabarasyna gatnaşandygyny, talyp ýaşlar bilen duşuşandygyny aýtdy. Munuň özi ýurdumyzyň ähli künjeklerinde giň gerimli özgertmeleriň yzygiderli durmuşa geçirilýändiginiň aýdyň güwäsidir.
Din wekilleri ilat arasynda bolup, halkyň hal-ýagdaýy bilen içgin gyzyklanýandygy, raýatlarymyzyň durmuşynyň abadançylyk derejesiniň ýokarlandyrylmagyna, ösüp gelýän ýaş nesliň mynasyp derejede terbiýelenilmegine uly üns berýändigi üçin hajy Arkadagymyza tutuş halkymyzyň adyndan hoşallyk sözlerini aýtdylar.
Soňra hajy Arkadagymyz yslam dünýäsinde mukaddes künjek saýylýan Mekgeden özüne ýadygärlik sowgat hökmünde iberilen keramatly Käbäniň ýazgysy bolan örtükden, hormatly Arkadagymyzyň Saud Arabystany Patyşalygyna amala aşyran saparynyň çäklerinde haj parzyny berjaý eden wagtynda çuňňur hormatyň nyşany hökmünde sowgat berlen teperrikden, şeýle-de Arkadagly Serdarymyzyň mukaddes Käbede umra hajyny berjaý eden pursatlarynda sowgat berlen teperrikden ybarat bolan mukaddesliklere togap etdi.
Gurbanguly hajy metjidinde hormatly Prezidentimiziň halkymyzyň bagtyýarlygynyň hem-de ýurdumyzyň ösüşiniň bähbidine ähli asylly başlangyçlarynyň üstünliklere beslenmegi dileg edildi.
Häzirki wagtda hajy Arkadagymyzyň we Arkadagly Serdarymyzyň ýadawsyz tagallalary netijesinde bu milli ýörelgeler mynasyp dowam etdirilýär hem-de täze many-mazmun bilen baýlaşdyrylýar. Hajy Arkadagymyzyň belleýşi ýaly, biz şu günümizi we geljegimizi ynsanperwer kadalar, şöhratly ata-babalarymyzyň miras goýan belent ahlak gymmatlyklary esasynda gurýarys.
Soňra ýurdumyzyň müftüsi keramatly Gurhandan süreleri okap, Watanymyzyň abadançylygynyň, halkymyzyň bagtyýarlygynyň bähbidine hajy Arkadagymyzyň başyny başlan asylly işleriniň Arkadagly Serdarymyz tarapyndan üstünlikli dowam etdirilmegini Beýik Biribardan dileg etdi.
Hajy Arkadagymyz döwletimiziň jemgyýetçilik durmuşyna işjeň gatnaşýandyklary üçin hormatly ýaşululara minnetdarlyk bildirdi we bu ýerden ugrady.
(TDH 03.09.2022 ý.)